Prof. IBL PAN dr hab. Jacek Wójcicki

18 maja 2012 roku gościliśmy dra hab. Jacka Wójcickiego, profesora nadzwyczajnego w Ośrodku Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN w Warszawie. Jego wykład pod tytułem: O pozornej współcześnie znajomości polszczyzny XVIII wieku poprzedził obrady ogólnopolskiej, interdyscyplinarnej Konferencji Studenckich Kół Naukowych: Utile dulci. Wiek XVIII (nie tylko) w szkole. Historia - literatura - kultura - sztuka, zorganizowanej w Katowicach przez Koło Oświeconych.

Prelegent przedstawił słuchaczom główne problemy, z jakimi zmagają się badacze języka oraz literatury doby saskiej i okresu stanisławowskiego. Punktem wyjścia rozważań stała się refleksja na temat ścisłego powiązania dwóch procesów: używania języka oraz podlegania wpływowi jego zasad i norm. Rekonstrukcja dawnej mowy, jak podkreślił prof. Jacek Wójcicki, to długotrwały proces, możliwy do przeprowadzenia tylko na podstawie tekstów z epoki, znacznie utrudniony z powodu braku przekazów oralnych. Jeśli nawet badacze mają do dyspozycji źródła prymarne, to kwestiami problematycznymi stają się: wybór reprezentatywnego korpusu źródeł; ustalenie specyficznych i nietypowych cech języka poszczególnych autorów; rozpoznanie i korekta błędów drukarskich; obecność w tekstach grafemów głosek pochylonych, transakcentacji oraz interpunkcji motywowanej retorycznie (a nie jak dziś - składniowo). Właśnie z tych powodów prof. Jacek Wójcicki, nawiązując do postulatów Krzysztofa Maćkowiaka, silnie akcentował konieczność zachowania ostrożności w toku analizy oraz interpretacji tekstów dawnych. Rozpoznanie i ocena danego zasobu leksykalnego, wymagają, jak podkreślił prelegent, uwzględnienia możliwie najszerszego kontekstu: słowników (nie tylko kompendium Samuela Bogumiła Lindego!), normatywnych poetyk i retoryk oraz przekazów o charakterze krytycznoliterackim. Precyzyjnych i jednoznacznych ustaleń wymaga ponadto sens zarówno wzniosłych, jak i potocznych sformułowań, stosowanych przez poszczególnych autorów. Według referenta, w pierwszej kolejności postulowane badania językoznawcze winny objąć dorobek trzech literatów, w swoim czasie "tworzących języki": Franciszka Dionizego Kniaźnina (poety i tłumacza,  który kilkakrotnie poddał zmianom swój warsztat pisarski), Stanisława Staszica (publicysty i tłumacza Iliady) oraz Jacka Idziego Przybylskiego (poety, krytyka literackiego, tłumacza -  między innymi Listu do Pizonów Horacego).

                Zainteresowania naukowe prof. Jacka Wójcickiego skupiają się na polskiej recepcji literatury antycznej, w szczególności poezji łacińskiej „złotego wieku” (Wergiliusza, Horacego, Owidiusza), a także tradycji biblijnej. Refleksją badawczą obejmuje on również literaturę okolicznościową i użytkową (zwłaszcza z doby oświecenia) oraz zagadnienia przekładu artystycznego i serii translatorskich. Ponadto jest edytorem tekstów dawnych, oświeceniowych i dziewiętnastowiecznych.

Publikacje

1) Książki:

• G. W. Katullus: Poezje. Wyb. i tłum. J. Wójcicki. Warszawa 1990;
• J. Le Rond d'Alembert: Observations sur l'art de traduire. Postrzeżenia i uwagi nad sztuką tłumaczeń(w przekł. Stanisława Kłokockiego). Do druku przyg. i wstępem poprzedził J. Wójcicki. Warszawa 1995;
• Wergiliusz: Bukoliki. Bucolicon liber, tłum. Kajetan Koźmian. Z rękopisu wyd. J. Wójcicki. Warszawa 1998;
• Kazimierz Pułaski w polskiej i amerykańskiej świadomości… Red. J. Maciejewski, E. Bem-Wiśniewska, J. Wójcicki. Warszawa 1998;
• Pogranicza literatury. Księga ofiarowana Profesorowi Januszowi Maciejewskiemu na Jego siedemdziesięciolecie. Red. G. Borkowska, J. Wójcicki. Warszawa 2001.
• Julian Ursyn Niemcewicz - pisarz, historyk, świadek epoki. Pod red. J. Wójcickiego. Warszawa 2002.
• Voltaire: Poème sur le désastre de Lisbonne. Poema o zapadnieniu Lizbony [tłum. S. Staszic, J. I. Przybylski, J. K. Chodani]. Oprac. J. Wójcicki. Piła 2003;
• Voltaire: Kandyd Wszędybylski, czyli Najlepszość oraz inne przekłady Jacka Idziego Przybylskiego. Oprac. J. Wójcicki. Kraków-Warszawa 2006 (Biblioteka Badań nad Wiekiem Osiemnastym - Źródła, nr IV).
• S. Petrycy: Horatius Flaccus w trudach więzienia moskiewskiego. Wyd. J. Wójcicki. Warszawa 2006 (Biblioteka Pisarzy Staropolskich, t. 31);
• Voltaire: Eklezjasta treściwie. Cztery przekłady polskie z doby oświecenia oprac. J. Wójcicki. Kraków 2008 (Biblioteka Badań nad Oświeceniem, nr 2);
• T. Wiszniowski: Treny. Oprac. J. Wójcicki. Warszawa 2008 (Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej, t. 4);
• M. Matuszewicz: Satyry Horacyjusza na polski wiersz przełożone. Oprac. J. Wójcicki. Kraków 2008 (Biblioteka Sarmacka, t. 6);
• Trzej poetyccy świadkowie pierwszej Dymitriady. Oprac. J. Wójcicki. Kraków 2008 (Biblioteka Tradycji, nr 68);
• Literatura konfederacji barskiej. Red. J. Maciejewski, A. Bąbel, A. Grabowska-Kuniczuk, J. Wójcicki. T. 1: Dramaty. T. 2: Dialogi. Warszawa 2005. T. 3: Wiersze. Warszawa 2008. T. 4: Silva rerum.Warszawa 2009

2) Ważniejsze rozprawy i artykuły:

• Pierwsze polskie tłumaczenie „Bukolik” Wergiliusza. W czterechsetlecie wydania „Pasterskich rozmów” J. A. Kmity (1588-1988). „Meander” 1990 nr 1, s. 29-44.
• Adam Kazimierz Czartoryski recenzentem przekładu Wergiliusza. „Meander” 1990 nr 4-6, s. 213-224.
• „Psałterz Dawida” i „Pieśni nabożne” Franciszka Karpińskiego - powrót do źródeł. „Polonistyka” 1991 nr 4, s. 195-209.
• Horacy w twórczości Kajetana Koźmiana. „Meander” 1993 nr 3-4, s. 157-190;
• „The Waste Land” łacińskiego świata: „Pervigilium Veneris - Czuwanie dla Wenus”. „Literatura na Świecie” 1993 nr 12 (269), s. 292-304.
• Jeszcze o Horacym w twórczości Kajetana Koźmiana. „Meander” 1995 nr 5-6, s. 271-275.
• W kręgu „Dies irae”: Koźmian - Wężyk - Deotyma, [w:] Od Oświecenia do romantyzmu… Red. G. Ostasz, S. Uliasz. Rzeszów 1997, s. 63-77;
• „Początki królów rzymskich” Jana Achacego Kmity przekładem?. „Napis”, seria 4, 1998, s. 19-36.
• „Król rzymski nam się narodził”. Polacy u kołyski Napoleona II. „Napis”, seria 4, 1998, s. 173-188.
• Kazimierz Pułaski w pamiętnikarstwie polskim, [w:] Kazimierz Pułaski w polskiej i amerykańskiej świadomości… Red. J. Maciejewski, E. Bem-Wiśniewska, J. Wójcicki, Warszawa 1998, s. 29-38.
• „Glosa Criciana”: sarmackie echo renesansowej epigramatyki. „Ruch Literacki” 1999, z. 2, s. 125-140.
• Bóg wojny i suplika Sarmaty. Franciszek Ignacy Narocki przed Napoleonem. „Napis”, seria 5, 1999, s. 153-167.
• „Ad modum Sarbievii”. Wzorce horacjańskie w praktyce twórczej Józefa Morelowskiego. „Ruch Literacki” XL, 1999 z. 6 (237), s. 693-704;
• Horacjańskie parafrazy Sebastiana Petrycego wobec rodzimego wzorca. „Barok” VII/2 (14), 2000, s. 25-46;
• Horacjusz wraca z Sybiru. O tłumaczeniach Aleksandra Alberta Krajewskiego, [w:] Pogranicza literatury… Red. G. Borkowska, J. Wójcicki. Warszawa 2001, s. 60-73;
• Ks. Seweryn Wedykowski (1755-1839) i jego krytyka tłumaczenia „Eneidy” Franciszka Ksawerego Dmochowskiego. „Napis”, seria 8: Polemika i żart literacki, 2002, s. 107-139;
• Stanisław Kostka Potocki i mowa ku czci poległych w roku 1809. „Napis”, seria 9: Pożegnania, pamiętania…, 2003, s. 143-171;
• Onufrego Kopczyńskiego mariaż gramatyki z polityką. „Napis”, seria 10: Formy i normy stosowności…, 2004, s. 119-136;
• W cieniu „Bogurodzicy”. Trzy zapomniane teksty staropolskie z rękopiśmiennego modlitewnika krakowskiego. „Pamiętnik Literacki” XCVI, 2005, z. 2, s. 183-210;
• Sztuka pisarska Stanisława Staszica - problemy i propozycje. „Wiek Oświecenia” t. 22: Stanisław Staszic - myśliciel, pisarz, uczony, 2006, s. 189-201;
• Kogucia noc. Perspektywy interpretacyjne wiersza Osipa Mandelsztama „Tristia”, [w:] Owidiusz. Twórczość - recepcja - legenda. Red. nauk. B. Milewska-Waźbińska, J. Domański. Warszawa 2006, s. 297-319;
• Plautus w stroju więziennym. Kilka słów o parafrazach Kraszewskiego, [w:] Europejskość i rodzimość. Horyzonty twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego. Red. W. Ratajczak, T. Sobieraj. Poznań 2006, s. 127-152;
• 'Work in Progress' - Polish Enlightenment Translations of Voltaire's Poem on the Lisbon Earthquake of 1755, [w:] Iberian and Slavonic Cultures: Contact ad Comparison. Ed. and introd. by B. E. Cieszyńska. Lisbon 2007, s. 239-257;
• Tajemnica prostego wierszyka, czyli: kim jesteś, Justyno? (Sugestie dydaktyczne), [w:] Literatura staropolska w dydaktyce uniwersyteckiej. Red. J. Okoń, M. Kuran. Łódź 2007, s. 201-229;
• Czy słusznie „Na miejscu Wirgilego rym stawia Rafała”? Próba rewizji wartości „Dziejów Pisma Świętego” Rafała Gurowskiego, [w:] Rafał hrabia Gurowski. Szkice do XVIII-wiecznego portretu szlacheckiego. Red. K. Lutowski, M. Małkus. Wschowa 2007, s. 49-58;
• Motywy owidiańskie w poezji Osipa Mandelsztama i ich polskie przetworzenia, [w:] Dialog międzykulturowy w (o) literaturze polskiej. Red. M. Skwara, K. Krasoń, J. Kazimierski. Szczecin 2008, s. 351-373 (Uniwersytet Szczeciński. Materiały - Konferencje nr 75);
• Napoleon w poezji środowiska akademików krakowskich, „Napis”, seria 13: Cień złotych skrzydeł, 2007, s. 161-209;
• Świat w proszku. Propozycja metodyczna, [w:] Miscellanea literackie i teatralne (od Kochanowskiego do Mrożka)… Red. K. Płachcińska, M. Kuran. Cz. 2: Tradycje literackie i teatralne. Łódź 2010, s. 153-170 (Analecta Literackie i Językowe, t. 1);
• Na papierze i w marmurze - „żałobna muza” hrabiego Rafała Gurowskiego (1716-1797), [w:] Kultura funeralna ziemi wschowskiej. Red. P. Klint, M. Małkus, K. Szymańska. Wschowa 2010, s. 95-116;
• Nieznany wątek owidiański w nieznanym naśladownictwie czarnoleskim - „Treny” i „Do ksiąg” Tobiasza Wiszniowskiego, [w:] Libris satiari nequeo - Oto ksiąg jestem niesyty. Pamięci Ewy J. Głębickiej. Red. nauk. J. Partyka, A. Masłowska-Nowak. Warszawa 2010, s. 35-48;
• Wątek teokrytejski w poezji Kniaźnina. „Polifem, z Teokryta”, [w:] Czytanie Kniaźnina. Red. B. Mazurkowa, T. Chachulski. Warszawa 2010, s. 307-325;
• Z Horacym w balonie nad stanisławowską Warszawą. Intertekstualna perspektywa wiersza Jakuba Jasińskiego, [w:] Długie trwanie. Różne oblicza klasycyzmu. Red. R. Dąbrowski, B. Dopart. Kraków 2011, s. 35-47 (Studia Dziewiętnastowieczne - Rozprawy, t. 9)

3) W druku:

• Pasterskie Publijusa Wergilijusza rozmowy. Przeł. J. A. Kmita [1588] (Kraków - Biblioteka Aretuzy, t. 5).
• F. D. Kniaźnin, Po większej części przed światem nie zgasnę. Przekłady z Horacego. Zebrał i oprac. J. Wójcicki (Kraków - Biblioteka Aretuzy, t. 6).
• Jeorgiki Wirgilowskie do Mecenasa… Przeł. J.I. Przybylski [1813] (Kraków - Biblioteka Aretuzy, t. 7).